26 maja 2023 r. na Placu Wolności we Wrocławiu z wojskową asystą honorową odbyła się uroczystość patriotyczno-religijna w miejscu historycznej defilady, którą otworzył i prowadził płk Krzysztof MAJER – prezes Zarządu Głównego Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego Rzeczpospolitej Polskiej. Po wprowadzeniu wojskowego posterunku honorowego z 16 Dolnośląskiej Brygady OT, siedmiu sztandarów i plutonu z Europejskiego Liceum Służb Mundurowych odśpiewaliśmy hymn państwowy.
Prowadzący serdecznie przywitał wszystkich zgromadzonych, a szczególnie zaproszonych gości: wiceprezydenta Miasta Wrocławia Bartłomieja CIĄŻYŃSKIEGO, zastępcę Dyrektora Departamentu Spraw Społecznych UM Jacka PLUTĘ, współprzewodniczącego Rady Dolnośląskiej Nowej Lewicy Arkadiusza SIKORĘ, wicestarostę głogowskiego Jeremiego HOŁOWNIĘ, radnego Rady Miasta Wrocławia Dominika KŁOSOWSKIEGO. Przedstawicieli wojska: 16 Dolnośląskiej Brygady Obrony Terytorialnej – ppłk Annę CZAJKOWSKĄ-MAŁACHOWSKĄ i 4 Regionalnej Bazy Logistycznej – mjr Pawła SŁUPSKIEGO. Księży kapelanów: katolickiego ks. por. Tomasza MIENCICKIEGO i ewangelickiego ks. Pawła MIKOŁAJCZYKA.
Delegacje zaprzyjaźnionych stowarzyszeń – Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, Związku Inwalidów Wojennych RP, Towarzystwa Wiedzy Obronnej, Stowarzyszenia Kombatantów Misji Pokojowych ONZ, Zrzeszenia Weteranów Działań Poza Granicami Państwa, Fundacji Rodziny Rodła, Stowarzyszenia Komendantów Policji, Wrocławskiego Klubu Piechurów PTTK „Perpedes” oraz Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego RP – delegacje z Wałbrzycha, Wrocławia, Głogowa, Lubina, Złotoryi i Strzelec Opolskich. Wyraził radość z obecności uczniów: Szkoły Podstawowej nr 25 im. Franciszka Juszczaka, Europejskiego Liceum Służb Mundurowych oraz Głównej Wojskowej Szkoły Średniej Husarz we Wrocławiu. Wyraził żal, że nie dotarł na uroczystość ze względów zdrowotnych 99-letni kombatant mjr zs Julian DANICKI, frontowy żołnierz 10 Dywizji Piechoty.
Następnie wygłosił wystąpienie okolicznościowe.
Szanowni Państwo!
Niedawno obchodziliśmy Narodowy Dzień Zwycięstwa, czyli rocznicę zakończenia działań wojennych w Europie. Ale 26 maja 1945 r. we Wrocławiu na dzisiejszym placu Wolności odbyła się defilada z udziałem żołnierzy 10 Dywizji Piechoty 2 Armii Wojska Polskiego, którzy wracali z frontu. Decyzję o zorganizowaniu uroczystej defilady podjął 2 dni wcześniej prezydent miasta dr Bolesław Drobner, który uzyskał z Dowództwa 2 Armii WP informację, że jedna z jej dywizji ma przyjechać do Wrocławia. Z tej okazji Drobner wydał odezwę do mieszkańców miasta zapowiadającą powitanie żołnierzy generała Karola Świerczewskiego.
Ciekawostką jest, że w trakcie przygotowań do defilady i prac z nią związanych Drobner wraz z grupą swoich współpracowników odwiedził Ratusz Wrocławski, gdzie natrafiono na insygnia oraz znaleziono kilkadziesiąt flag i proporców hitlerowskich.
Poza przybyłą na apel prezydenta grupą polskich mieszkańców miasta obecni byli jego włodarze, kolejarze wrocławscy i straż obywatelska. Spontanicznie powitano polskich żołnierzy. Drobner odebrał w trakcie manifestacji patriotycznej poprzedzającej defiladę raport od dowódcy dywizji płk Aleksandra Struca, a następnie wygłosił przemówienie, którego fragment cytuję: „Przecieram oczy i nie wierzę, że na dawnym Schlossplatzu może stać Wojsko Polskie, że możemy śpiewać „Jeszcze Polska nie zginęła”, że mogę mówić w imieniu Rządu Polskiego, a jednak jest to faktem. Stało się to dzięki bohaterstwu Armii Czerwonej, która w walkach o Wrocław poniosła duże ofiary”. Po Drobnerze głos zabrali: późniejszy rektor Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Stanisław Kulczyński oraz Komendant Wojenny we Wrocławiu pułkownik Liapunow.
Po przemówieniach odbyła się defilada. Defilowały oddziały 10. Dywizji Piechoty, a bardziej precyzyjnie żołnierze: wydzieleni ze sztabu dywizji, 39. pułku artylerii lekkiej, 13. dywizjonu artylerii przeciwpancernej, 21. batalionu saperów, batalionu szkolnego oraz oddziałów specjalnych: dywizyjnych i pułkowych, jak również Milicja Obywatelska i kolejarze. Kolumnę defiladową zamykali konni zwiadowcy dowodzeni przez ppor. Henryka Kamińskiego. Kawalerzyści, przed trybuną honorową przejechali kłusem w rytm przygrywanej przez dywizyjną orkiestrę dobrze znanego sprzed wojny marszu zatytułowanego: „Lekka kawaleria”. To był mocny akord kończący defiladę. Cała kolumna dumnie przemaszerowała przez plac Wolności, depcząc rozłożone przed trybuną honorową niemieckie sztandary ze swastykami. To zrobiło wielkie wrażenie. Choć dziś zabrzmi to patetycznie nie zmienia to w niczym faktu, że była to pierwsza defilada Wojska Polskiego we Wrocławiu. Stała się swoistym symbolem powrotu piastowskiego Wrocławia do Polski.
Może teraz kilka słów o miejscu w którym się znajdujemy. Przez kilka lat po wojnie przez plac prowadziła tymczasowa linia kolejowa w kierunku dworca Świebodzkiego, służąca do wywozu gruzu i cegieł m.in. na odbudowę Warszawy. W latach 60. i 70. urządzano na nim w maju coroczny kiermasz książki. 12 października 1981 r. na placu Wolności odsłonięto tablicę upamiętniającą udział 10. Dywizji Piechoty we wrocławskiej defiladzie zwycięstwa 26 maja 1945 roku. Inicjatorem powstania tablicy był kpt. rez. Henryk Kamiński, uczestnik defilady.
Przez kilka lat po 1989 r. plac był terenem dzikiego targowiska, które zlikwidowano dopiero po 10 latach. Wykorzystywany bywał też do urządzania bezpłatnych koncertów pod gołym niebem, a na początku XXI wieku istniał tutaj betonowy skatepark, który zlikwidowano po śmiertelnym wypadku w 2005 roku.
Gdy rozpoczynano budowę Narodowego Forum Muzyki uszkodzeniu uległa wykonana z piaskowca tablica pamiątkowa. Po mojej interwencji Firma AKME wykonała replikę, która zaginęła w tajemniczych okolicznościach. Została wykonana w granicie kolejna tablica, która mimo wcześniejszych uzgodnień, ku zdziwieniu kol. Stanisława Bobowca i mojego została posadowiona obok kładki sądowej bezpośrednio na chodniku i przechodnie po niej deptali. Po naszej kolejnej interwencji tablica ta trafiła na miejsce w którym się dziś spotykamy i mam nadzieję spotykać się będziemy w kolejnych latach.
Niestety dziś świętując rocznicę zwycięskiej defilady w dawnym Breslau pamiętamy, że za naszą wschodnią granicą toczy się okrutna wojna. Ale nasze społeczeństwo wykazało się sercem i ogromną, bezinteresowną pomocą humanitarną dla milionów migrantów z Ukrainy. I na zakończenie informacja, że każdy z uczestników dzisiejszego spotkania otrzyma okolicznościową kartę pocztową autorstwa kol. chor. zs Stanisława Bobowca.
Kolejnym punktem uroczystości było wręczenie odznaczeń i wyróżnień. Brązowym Krzyżem ZWiRWP RP został odznaczony sztandar związkowy. Następnie nasi sojusznicy: ppłk ds Jarosław WIKIERA – działacz Zrzeszenia Weteranów Działań poza Granicami Państwa, kpt. Bogumił GUT i st. chor. szt. Edward KLIMAS – działacze Stowarzyszenia Kombatantów Misji Pokojowych ONZ;
członkowie Związku: ppłk zs Józef SOWA, st. chor. szt. Andrzej NAWROT, mjr zs mgr Henryk PAWŁOWSKI, kpt. Stanisław MIKUS, płk zs Jerzy KORWIN MAŁACZYŃSKI, kpt. zs mgr Tadeusz BARAN, kpt. zs Krzysztof AKSAMIT, ppor. zs Edward BALUL, kpt. zs Andrzej KOŁPA,
kpt. zs Antoni PIOTROWSKI, st. sierż. zs Zbigniew PROSKI, kpt. zs Henryk RUSEWICZ, ppor. zs Marian SZAGAŁA, mjr zs Jerzy SZCZEŚNIAK, mjr zs Zbigniew SZPARKOWSKI, por. zs Leszek SZUMILAS, plut. zs Tadeusz KOCHNOWICZ, ppłk zs Janusz JURGAWKA, mł. chor. zs Janusz GARDYNA, gen. zs Aleksander ZUBALSKI, ppłk Andrzej KEMPA. mjr zs Jerzy NAGODA, st. sierż. zs Karol ŁOBODZIŃSKI, st. szer. Adam ŻYNDUL, st. chor. zs Waldemar NIEDŹWIECKI i sierż, zs Zdzisław SMOLAREK.
Odznaczenia Związku Strzeleckiego „Strzelec” RP: Złoty Krzyż Strzelecki – ppor. zs Edward BALUL, Srebrny Krzyż Strzelecki – kpt. zs Andrzej KOŁPA, Złoty medal strzelecki – kpt. zs Tadeusz BARAN. Awanse strzeleckie na stopień: podpułkownika – mjr zs Henryk PAWŁOWSKI, majora – kpt. zs Henryk RUSEWICZ, kpt. zs Antoni PIOTROWSKI, kpt. zs Andrzej KOŁPA, kapitana: por. zs mgr Tadeusz BARAN, porucznika – ppor. zs Marian SZAGAŁA, ppor. zs Ryszard MULEK, chorążego – st. sierż. zs Zbigniew PROSKI, sierżanta – plut. zs Tadeusz KOCHNOWICZ. Złoty medal Fundacji Wspierania Polaków Represjonowanych przez totalitaryzmy XX wieku: kpt. zs Henryk RUSEWICZ, kpt. zs Antoni PIOTROWSKI, mjr zs Zbigniew SZPARKOWSKI, mjr zs Krzysztof AKSAMIT, st. sierż. zs Zbigniew PROSKI. Tytuł honorowy Komandor Szlaku 2 Armii WP – mł. chor. zs Stanisław BOBOWIEC.
Następnie w intencji poległych i pomordowanych ofiar na wszystkich frontach II wojny światowej modlitwę ekumeniczną odmówili kapelani wojskowi.
Ostatnim punktem uroczystości było złożenie wieńców i wiązanek kwiatów oraz zapalenie zniczy pod tablicą pamiątkową. Po czym rozległ się sygnał “CISZA” w wykonaniu trębacza Orkiestry Reprezentacyjnej Wojsk Lądowych.
Na zakończenie uroczystości prezes Krzysztof MAJER serdecznie podziękował za liczne przybycie, a pocztom sztandarowym za uświetnienie imprezy. Słowa podziękowania skierował do Dowódcy Garnizonu WP gen. bryg. dr Jerzego KWIKA, dowódcy 16 DB OT płk Artura BARAŃSKIEGO i Komendanta Garnizonu mjr Sebastiana KRUPKA za pomoc w godnym uczczeniu naszej uroczystości, symbolizującej powrót Wrocławia do Macierzy oraz zaprosił do zbiorowego zdjęcia.
Krzysztof MAJER
Foto: płk mgr Andrzej POWIDZKI, ppłk zs Józef SOWA, st. szer. Adam ŻYNDUL. Andrzej Nawrot
Dziękuję za piękny album “Sztandary pocztowe”, 350 stron, wyd. Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu.
Krzysztof Majer
