Fakt dotarcia do Morza Bałtyckiego oddziałów Wojska Polskiego w rejonie Kołobrzegu i zdobycia miasta Kołobrzeg, zrodził w dowództwie 1. Armii Wojska Polskiego decyzję
o powtórzeniu zaślubin Polski z morzem z roku 1920, w celu podkreślenia odwiecznego związku Polski z Bałtykiem. Zaślubiny to był symbol, który przemawiał do żołnierzy
i wzmacniał ich patriotyzm oraz wiarę w słuszność walki.
Po zakończeniu walk o Kołobrzeg 18 marca 1945 roku, jeszcze w tym samym dniu, dowództwo 1. Armii WP zdecydowało o zorganizowaniu w Kołobrzegu centralnej uroczystość zaślubin Wojska Polskiego z Morzem Bałtyckim z zastosowaniem ceremoniału wojskowego. Na gospodarza uroczystości wyznaczono 7. Pułk Piechoty z 3. Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta.
Uroczystości zaślubin nadano wysoką rangę, zapraszając do udziału delegacje oddziałów i przedstawicieli sztabów z obu polskich armii walczących na froncie wschodnim. Dowódcą 1. Armii WP był gen. Stanisław Popławski, a 2. Armii WP gen. Karol Świerczewski, ale główni dowódcy armii tradycji zaślubin nie znali. Dlatego najważniejszymi osobami na uroczystości byli ich zastępcy do spraw polityczno–wychowawczych: ppłk Piotr Jaroszewicz i ppłk Edmund Pszczółkowski.
Uroczystość odbyła się 18 marca 1945 roku o godzinie 16:00, obok gruzów latarni morskiej. Na tarasie i stoku fortu Ujście, stanęli żołnierze 7. Pułku Piechoty i delegacje żołnierzy z oddziałów 1 i 2 Armii WP, które były w pobliżu Kołobrzegu.
Uroczystość zaślubin w Kołobrzegu rozpoczęła się od złożenia meldunku dowódcy 1.Armii Wojska Polskiego generałowi Stanisławowi Popławskiemu, po czym na tarasie fortu Ujście, odprawiono polową Mszę św. żałobną za poległych. Nabożeństwo celebrował ksiądz kpt. Alojzy Dudek – kapelan 3. Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta.
Po mszy, przy dźwiękach hymnu narodowego wciągnięto na maszt flagę państwową. Po czym przemówił do żołnierzy zastępca 1. Armii Wojska Polskiego do spraw polityczno–wychowawczych ppłk Piotr Jaroszewicz (późniejszy premier PRL w latach 1970 – 1980), przypominając dzieje ojczyste nad Bałtykiem, zaczynając od pierwszych Piastów. Mówiąc o ostatnim wydarzeniu – zdobyciu Kołobrzegu przez żołnierzy 1. Armii WP – powiedział do zebranych żołnierzy:
„Zapamiętajcie sobie. To jest historia. Kiedyś o tym dzisiejszym dniu przyszłe pokolenia będą mówić ze czcią. Jak my mówimy o naszych wielkich przodkach. Wy tworzycie historię jak niegdyś tworzył ją Chrobry i Krzywousty. Tworzycie ją, bo poszliście słuszną drogą, prostą drogą od Oki do Bałtyku, a nie okrężną przez piaski Iranu i bagna Włoch. Dlatego zdobyliście Kołobrzeg” – cytuje ppłk Jaroszewicza Stefan Tetmajer w gazecie frontowej „Zwyciężymy”. Propaganda ówczesna nie wspomina o zdobywaniu ziem niemieckich. Oficerowie polityczni powtarzali żołnierzom, że wyzwalają prastare polskie ziemie.
Następnymi mówcami byli: dowódca 3. Dywizji Piechoty ppłk Stanisław Zajkowski, dowódca 7. Pułku Piechoty mjr Stanisław Russijan oraz zastępca dowódcy 2. Armii WP ppłk Edmund Pszczółkowski.
Po przemówieniach i odznaczeniu 40. żołnierzy Krzyżem Walecznych, na trybunę wszedł 43. letni artylerzysta kapral Franciszek Niewidziajło z 7. Pułku Piechoty i donośnym głosem mówił do żołnierzy:
„Przyszliśmy, Morze, po ciężkim i krwawym trudzie. Widzimy, że nie poszedł na darmo nasz trud. Przysięgamy, że Cię nigdy nie opuścimy. Rzucając pierścień w Twe fale biorę z Tobą ślub, ponieważ Tyś było i będziesz zawsze nasze”.
Po przemówieniu kapral Franciszek Niewidziajło wziął od dowódcy pierścień, zszedł z trybuny i w asyście dwóch żołnierzy udał się w kierunku pirsu. Wszedł na kamienny mur prawego falochronu (wschodniego) i poszedł ku wejściu do portu, gdzie przy oddanym salucie z salw armatnich rzucił do morza zaślubinowy pierścień.
KU PAMIĘCI
Uroczystość Zaślubin Polski z Bałtykiem z 18 marca 1945 roku upamiętnia modernistyczny pomnik odsłonięty 3 listopada 1963 roku w Kołobrzegu. Uroczystość odsłonięcia pomnika budziła duże zainteresowanie prasy, telewizji i została zarejestrowana przez Polską Kronikę Filmową. O uroczystości pisano również zagranicą.
Na uroczystość przybyli m.in.: przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki, który dokonał aktu odsłonięcia pomnika, minister obrony narodowej Marszałek Polski Marian Spychalski, a także konsulowie: Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Michał Nikołajewicz; Niemieckiej Republiki Demokratycznej Werner Staake; Czechosłowacji Jurij Kosiner. Na uroczystościach był również obecny Franciszek Niewidziajło, który 18 marca 1945 roku dokonał symbolicznego aktu zaślubin.
Pomnik stoi w nieco innym miejscu, niż zorganizowano uroczystość. Miejscem gdzie odbyła się ceremonia to fort Ujście z latarnia morską.
Pomnik przedstawia grupę wojów Chrobrego i żołnierzy polskich z różnych wieków, którzy walczyli o polskość ziem nadbałtyckich. Stoją w zwartej grupie, a za nimi jest drzewiec – maszt, z którego długą wstęgą wieje flaga. Opadając zanurza się w morskiej wodzie – jest to widok od strony zachodniej. Gdy patrzymy na pomnik od strony południowej, opadający do wody sztandar tworzy otwór w kształcie bramy – okna, a w tle widzimy plażę i morze – ma to symbolizować okno na świat, które Polska zyskała dzięki powrotowi nad Bałtyk.
Powierzchnię pomnika zdobią liczne mozaiki i inskrypcje naskalne z motywami nawiązującymi do tysiącletniej tradycji oręża polskiego z sentencjami:
„NA PAMIĄTKĘ SYMBOLICZNEGO AKTU ZAŚLUBIN POLSKI Z BAŁTYKIEM W DNIU 18 MARCA 1945 ROKU” ; „STULECIA MINĘŁY I ZNÓW NAD TWOIM BRZEGIEM STOIMY BYLIŚMY TU I BĘDZIEMY”; „POMNIK ODSŁONIĘTY W LISTOPADZIE 1963 ROKU”.
Jest też orzeł piastowski pod którym dziś widać napis:
„WIECZNA CHWAŁA I WDZIĘCZNOŚĆ PIERWSZEJ ARMII WOJSKA POLSKIEGO I BRACIOM”
Na płytach kamiennych, które leżą u podnóża pomnika, upamiętniono wszystkie jednostki Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej walczące o wyzwolenie Kołobrzegu w 1945 roku.
18 marca 2015 roku, w 70. rocznicę kołobrzeskich zaślubin Polski z Bałtykiem, symbolicznie powtórzono zaślubiny, podczas uroczystości nadania falochronowi na pirsie wschodnim wejścia do portu nazwy: „Falochron Wschodni im. Kpr. Franciszka Niewidziajły”. Zaślubin dokonał wnuk Franciszka Niewidziajły – Roman Frankiewicz, wrzucając do morza specjalnie przygotowany pierścień. Na falochronie została umieszczona tablica pamiątkowa.
W czasie PRL-u, to właśnie w Kołobrzegu, przy tym pomniku rocznice zaślubin Polski z Bałtykiem były oficjalnie obchodzone. Po 1989 roku obchody rocznicowe zaślubin Polski z Bałtykiem wróciły do Pucka.
***
W marcu 1945 roku nad Bałtykiem dochodziło do wiele spontanicznych i podobnych uroczystości zaślubin z morzem we wszystkich pododdziałach i oddziałach 1. Armii Wojska Polskiego walczących na Wybrzeżu. W tym miejscu pragnę przypomnieć jeszcze
o zaślubinach z udziałem 1. Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte – na pewno większość Polaków wątek tych zaślubin pamięta z serialu pt. „Czterej pancerni i pies”.
28 marca 1945 roku, w Gdyni żołnierze polskiej 1. Brygady Pancernej
im. Bohaterów Westerplatte czołgami przejechali ulicami miasta w stronę plaży, gdzie wjechali do odzyskanego polskiego morza. Znajdujący się na miejscu ksiądz Krefta poświęcił dwa pierścienie. Dowódca kompanii czołgów kpt. Achwaczow w towarzystwie
płk Malutina wrzucił jeden pierścień do morza, symbolicznie powtarzając gest gen. Józefa Hallera z 1920 roku. Dziś o tym wydarzeniu przypomina tablica pamiątkowa umieszczona na murze Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni. Z kolei w Gdańsku dwaj polscy czołgiści
ppor. Bronisław Wilczewski i chor. Zbigniew Michel zatknęli flagę na Dworze Artusa. Gdańsk wrócił po 150 latach do Polski.
Poniżej galeria zdjęć z Kołobrzegu.
Wrocław, 16 marca 2024 r. Andrzej Powidzki
Źródło:
– Cezary Leżański. „Ostatnia szarża” , wyd. Śląsk 1972;
– Hieronim Kroczyński. Zaślubiny Polski z morzem. Wyd.2. Kołobrzeg Le Petit Cafe 2000;
– Igor Michał Niwiadomski. Historia Pomnika Zaślubin Polski z Morzem na podstawie zasobów Archiwum Panstwowego w Koszalinie. Rocznik 2022 – Historia Kołobrzegu i okolic.
