Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach II Rzeczypospolitej został ustanowiony na mocy uchwały przez Sejm w 2016 roku i jest obchodzony 11 lipca, a geneza daty ma związek „krwawą niedzielą” z 11 lipca 1943 roku, na Wołyniu.
Ukraińcy wzorem nazistowskich Niemiec, postanowili stworzyć grunt pod budowę przyszłego, własnego państwa poprzez eksterminację ludności niebędącej rdzennie ukraińską: „KTO NIE UKRAINIEC NA UKRAIŃSKIEJ ZIEMI – TEMU ŚMIERĆ. HISTORYCZNYM NASZYM WROGOM – POLAKOM, WĘGROM I ŻYDOM – IM WSZYSTKIM ŚMIERĆ” – (fragment ulotki OUN)
W 1943 roku doszło do najliczniejszych – największych mordów na Polakach mieszkających na Wołyniu. Zapoczątkował to 9 lutego 1943 roku, atak bojówek UPA na wieś Parośla w gminie Antonówka, w powiecie sarneńskim województwa wołyńskiego, w którego trakcie zamordowano około 173 Polaków.
To była pierwsza na tak wielką skalę zbrodnia na Polakach, której dopuścili się ukraińscy nacjonaliści. Wydarzenie to uznawane jest za symboliczny początek rzezi wołyńskiej, mającej apogeum w lipcu 1943 roku.
Apogeum zbrodni nastąpiło w niedzielę 11 lipca 1943 roku, kiedy to ukraińscy nacjonaliści zaatakowali blisko sto polskich miejscowości i wiele kościołów, gdzie schronili się Polacy i dokonywali masakry. Mordowano wszystkich w sposób okrutny: księży przy ołtarzach, starców, dzieci, niemowlęta całe rodziny. Dzień ten został nazwany „krwawą niedzielą”.
11 lipca 2024 roku w całej Polsce upamiętniano 81. rocznicę „krwawej niedzieli” – nie inaczej było w stolicy Dolnego Śląska. We Wrocławiu oficjalna uroczystość upamiętnienia 81. rocznicy „krwawej niedzieli” miała miejsce przy „Pomniku-mauzoleum pomordowanej ludności na Kresach Południowo-Wschodnich przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) i Ukraińską Powstańczą Armię (UPA)” – pomniku z umieszczoną na nim, bardzo wyraźną i plastyczną poniżej krzyża wymowną inskrypcją: „JEŚLI ZAPOMNĘ O NICH, TY BOŻE ZAPOMNIJ O MNIE” – będącą sparafrazowanym cytatem z trzeciej części „Dziadów Adama Mickiewicza. Pomnik znajduje się na skwerze tuż przy bulwarze Xawerego Dunikowskiego, jednej z najładniejszych tras spacerowych w mieście.
Hołd tysiącom ofiar zbrodni ukraińskich nacjonalistów oddali przed pomnikiem – mauzoleum, licznie przybyli: przedstawiciele władz państwowych, samorządowych zarówno województwa dolnośląskiego, jak i miasta Wrocławia; przedstawiciele korpusu dyplomatycznego; przedstawiciele instytucji państwowych, a także wojewódzkich i miejskich; przedstawiciele duchowieństwa różnych wyznań; dowódca i żołnierze Garnizonu Wrocław; przedstawiciele służb mundurowych; przedstawiciele różnych organizacji w tym kresowych i kombatanckich oraz wielu zaproszonych Gości. Hołd oddali także kresowianie, a szczególnie bliscy i potomkowie ofiar rzeźi wołyńskiej.
Związek Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego RP reprezentowała delegacja w składzie: gen. zs Krzysztof Majer, st. chor. zs Janusz Gardyna i mł. chor. zs Tadeusz Kochnowicz.
Uroczystość miała charakter państwowy i została objęta patronatem Marszałka Województwa Dolnośląskiego. Zgodnie z zarządzeniem dowódcy Garnizonu Wrocław wojskową asystę honorową wystawiła 10. Wrocławska Brygada Łączności im. płk. dypl. Kazimierza Pluty-Czachowskiego. Oprawę muzyczną zapewniła Orkiestra Reprezentacyjna Wojsk Lądowych z Wrocławia pod dowództwem tamburmajora chor. Huberta Walenciaka.
Po wprowadzeniu wojskowej kompanii honorowej w asyście wojskowej orkiestry, zebrani odśpiewali hymn Polski, później były wystąpienia okolicznościowe.
Jako pierwszy głos zabrał przedstawiciel organizatora – dr Michał Siekierka, wiceprezes Stowarzyszenia Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów.
Okolicznościowe wystąpienie wygłosili także: Maciej Awiżeń, wojewoda dolnośląski; dr. hab. Kamil Dworaczek, dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu; Paweł Gancarz, marszałek województwa dolnośląskiego, który objął patronatem honorowym tegoroczne wrocławskie obchody.
Po wystąpieniach okolicznościowych została odmówiona modlitwa ekumeniczna za wszystkie ofiary zbrodni ukraińskich nacjonalistów, a także osoby z kolejnych pokoleń, które straciły w ten sposób swoich bliskich. Modlitwę poprowadził: ksiądz biskup pomocniczy archidiecezji wrocławskiej Jacek Kiciński; prawosławny kapelan Wojewódzkiej Komendy Policji ks. mitrat Grzegorz Cebulski; sekretarz biskupa z kościoła ewangelicko-augsburskiego ks. Paweł Meller.
Po modlitwie, ppor. Kamil Bonowicz odczytał Apel Pamięci, zakończony salwą honorową dla uczczenia ofiar zbrodni ukraińskich nacjonalistów.
Po salwie i sygnale „Hasło Wojska Polskiego”, werblista grał „Tremolo”, a przy „Pomniku -mauzoleum pomordowanej ludności na Kresach Płd.-Wsch. przez OUN i UPA”, zebrani wyrazili pamięć poprzez tradycyjne złożenie kwiatów i zapalenie zniczy. Hołd złożyło około 40 delegacji – przedstawicieli i organizacji różnego szczebla. Hołd ofiarom zbrodni oddało ponadto wiele osób prywatnych – mieszkańców miasta i turystów.
W imieniu Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego RP znicz zapalili: gen. zs Krzysztof Majer, st. chor. zs Janusz Gardyna i mł. chor. zs Tadeusz Kochnowicz.
Uroczystość o charakterze patriotycznym uświetniły asysty honorowe, w tym: sztandar Samoobrony Kresów II RP, wystawiony przez wrocławskie Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów; Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Okręg Dolnośląski; Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich; Związku Strzeleckiego „Strzelec”, pododdział z Wiszni Małej i sztandar NSZZ Solidarność.
Uroczystość zakończył, zagrany przez trębacza sygnał ”Cisza” i utwór okolicznościowy „Pieśń Reprezentacyjna Wojska Polskiego”, odegrana przez Orkiestrę Reprezentacyjną Wojsk Lądowych we Wrocławiu.
Andrzej Powidzki
Tekst i zdjęcia Andrzej Powidzki
Wrocław, 11 lipca 2024 r.
